Giriş

Bu yazı dizisinin son bölümünde, diyetisyenlik mesleğinin neye dayandığını, neden yalnızca bilgi aktarmaktan ibaret olmadığını ve yapay zekânın hangi bilimsel ve etik katmanlarda yetersiz kaldığını inceliyoruz.
Beslenme danışmanlığı, multidisipliner bilimsel altyapıya ve etik sorumluluklara dayalı profesyonel bir iştir.

 

 Eğer bu yazıdan önceki bölümleri okumadıysanız:

1️⃣ “Yapay Zeka Diyet Yazıyor mu? Bilim Tehlikeyi Açıklıyor” başlıklı ilk yazımızda, yapay zekânın nasıl çalıştığı ve neden güvenilir bir danışmanlık sunamayacağı detaylıca ele alındı. Göz atmak için linke tıklayın.

2️⃣ “Yapay Zeka Diyetleri Ne Kadar Güvenli? 5 Bilimsel Risk” başlıklı ikinci yazımızda, yapay zekâ tabanlı diyetlerin oluşturabileceği riskler bilimsel temellerle incelendi. Okumadıysanız bu bölümü de mutlaka ziyaret edin.

 

1. Diyetisyenlik, Bilgi ve Klinik Değerlendirmenin Birleşimidir

Diyetisyenler yalnızca bir “liste yazmaz”;

  • Bireyin tıbbi geçmişini, klinik testlerini ve yaşam koşullarını analiz eder.

  • Laboratuvar sonuçlarını (örneğin lipid profili, glikoz düzeyi, böbrek fonksiyonları) yorumlayabilir.

  • Önerilerini yalnızca “ne yenmeli” değil, “neden ve nasıl yenmeli” sorularını yanıtlayacak şekilde oluşturur.

Akademik dayanak:
Academy of Nutrition and Dietetics (2023) standartlarına göre, beslenme müdahaleleri kanıta dayalı protokollere dayanmalıdır; bu, yapay zekânın sağladığı yüzeysel önerilerle mümkün değildir.

 

2. Multidisipliner Bilimsel Altyapıya Dayanır

Diyetisyenlik;

  • Beslenme bilimi,

  • Fizyoloji, biyokimya,

  • Endokrinoloji, kardiyoloji gibi tıp bilimleri,

  • Psikoloji ve davranış değişikliği bilimi,

  • Halk sağlığı ve epidemiyoloji
    gibi çok geniş bir yelpazeyi içerir.

Papastratis et al. (2024): Yapay zekâ tabanlı önerilerin genellikle yalnızca yüzeysel enerji ve makrobesin hesaplamalarına dayandığı, ancak bireyin metabolik ve klinik durumunu göz ardı ettiği gösterilmiştir.

 

3. Diyetisyen Takip ve Davranışsal Destek Sağlar (Genişletilmiş)

Bir diyetisyen yalnızca başlangıç programı sunmaz;

  • Süreç boyunca ilerlemeyi izler,

  • Bireyin yaşadığı zorlukları anlamak için görüşmeler yapar,

  • Motivasyonel teknikler uygular,

  • Kilo kaybı ya da sağlık hedefleri için davranış değişikliği planları geliştirir.

Davranış bilimleri neden önemli?
Beslenme yalnızca biyolojik bir süreç değildir; aynı zamanda alışkanlıklar, kültürel normlar, stres düzeyi, duygusal durum, sosyal destek ve psikososyal bariyerler tarafından şekillenir.
Örneğin:

  • Gece yeme atakları, stres kaynaklı atıştırmalar

  • Sosyal ortamlarda beslenme baskısı

  • Diyet sırasında yaşanan motivasyon düşüşü
    bunların hepsi kişiye özel analiz gerektirir.

 Motivasyonel Görüşme (Motivational Interviewing), diyabet yönetiminden kilo kontrolüne kadar birçok alanda etkinliği kanıtlanmış bir davranışsal müdahaledir.
Bu teknik, bireyin kendi iç motivasyonunu keşfetmesine yardımcı olur — yapay zekâ ise bu tür insani, duyguya dayalı süreçleri okuyamaz veya yönetemez.

 Chatelan et al. (2023): Yapay zekâ sistemlerinin, beslenme sürecindeki psikososyal zorlukları değerlendirmede ve bireye özgü psikolojik destek sağlamada başarısız olduğu gösterilmiştir.

Sonuç olarak, beslenme hedeflerine ulaşmak yalnızca “doğru liste” değil, doğru yaklaşım ve destek gerektirir.
Diyetisyenler, danışanın bireysel hikayesini anlayarak onu bu süreçte gerçek bir yol arkadaşı olarak destekler.

 

4. Mesleki Etik ve Yasal Sorumluluklar Taşır

Diyetisyenler, etik kurallara ve meslek yasalarına bağlıdır.

  • Veriler gizli tutulur.

  • Ticari çıkarlar yerine sağlık çıkarı gözetilir.

  • Akademik sorumluluk ve kanıt temelli yaklaşım esas alınır.

 Academy of Nutrition and Dietetics Code of Ethics (2022): Danışan yararı, mesleki dürüstlük ve sorumluluk, yalnızca insan-profesyonel etkileşimiyle sağlanabilir.

Yapay zekâ, ticari yazılımlar üzerinden veri işleyen algoritmalar olarak etik ve yasal sorumluluk taşımaz.

 

5. Kanıta Dayalı Rehberlik ve Kişiselleştirme Sağlar

Diyetisyenler;

  • Güncel kılavuzlara (örn. WHO, ESPEN, AND) göre hareket eder.

  • Literatür tarar, bilimsel güncellemeleri takip eder.

  • Önerilerini bireyin değerleri, kültürü ve hedeflerine göre özelleştirir.

💡Yapay zekâ destekli diyetlerde, kişiselleştirme derecesinin son derece sınırlı olduğu ve genellikle basit kalıp modellerle çalıştığı gösterilmiştir.

 

Sonuç

Diyetisyenlik bir bilimdir:

  • Yalnızca bilgiye değil, değerlendirmeye dayanır.
  • Yalnızca teoriye değil, etik sorumluluğa ve insan faktörüne dayanır.
  • Yalnızca program sunmaya değil, bireyi uzun vadede desteklemeye dayanır.

Yapay zekâ; bilgi özetleme, hesaplama ve öneri üretme alanlarında güçlüdür, ancak bir sağlık profesyonelinin yerini tutamaz.
Sağlığınız için etik, bilimsel ve insan merkezli bir yaklaşım arıyorsanız: Diyetisyenlik, yerini doldurulamaz bir uzmanlık alanıdır.

🌿 Online Diyetisyen Mervegül Eren olarak, yalnızca bir liste değil, size uygun bir yolculuk sunuyorum. Sağlığınız için bilimsel danışmanlıktan vazgeçmeyin.
Daha fazla bilgi ve online diyet paketlerime göz atmak için buraya tıklayın. 

Diyet
Diyetisyen